dugan

მეტყველების ნაწილი: ზმნა
ზმნის ტიპი: პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნა
ʘ სასარგებლოა; გამოსადეგია; ვარგა
ეტიმოლოგია
[← პროტო-გერმანიკ. *dugan; ძვ. ინგლ. duȝan (თანამედრ. ინგლ. dow დიალ., მოძვ.); ძვ. ფრიზ. duga; ძვ. საქს. dugan; ჰოლ. deugen; ძვ. ზემ.-გერმ. tugan (თანამედრ. გერმ. taugen); ისლ. duga]
კონკორდანსი
daug - 3 პირ., მხ. რ., აწმყ., თხრობ. - კორ. I, X, 23; ტიმ. II, II, 14
პარადიგმა

4.5. პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები

პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები ეწოდება ზმნათა მცირერიცხოვან ჯგუფს, რომლებშიც აწმყო დროის / პრეზენსის ფორმები წარმოებულია ძლიერ ზმნათა პრეტერიტის ტიპის მიხედვით, ხოლო ნამყო დროის / პრეტერიტისა და მიმღეობა II-ის ფორმები სუსტის ზმნების ტიპის მიხედვით, დენტალური სუფიქსით იწარმოება.

[იხილეთ პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების უღლების პარადიგმა]

ასე მაგალითად, ზმნის witan (ცოდნა) შემთხვევაში თხრობითი კილოს მხოლობითი რიცხვის პირიანი ფორმების ფუძეა wait (ვიცი; იცის). თხრობითი კილოს მრავლობითი რიცხვის პირიანი ფორმების ფუძეა wit-. შდრ. witum (ვიცით); witun (იციან).

ძლიერ ზმნათა პრეტერიტთან პრეტერიტო-პრეზენსულ ზმნებს ფუძის ხმოვნის ვოკალიზაციის გარდა საერთო აქვს აგრეთვე პირის ნიშნების დაბოლოებათა სისტემა (შდრ. მაგ. þu kannt შენ იცი და þu namt შენ აიღე).

პრეტერიტისა და მიმღეობა II-ის ფორმები, როგორც ითქვა, ამ ზმნებში იწარმოება სუსტი ზმნების ტიპის მიხედვით, დენტალური სუფიქსით, რომელსაც ჩვეულ. აქვს ფორმა -þa-, -ta-.

ზოგიერთი პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნებისგან მხოლოდ ერთეული ფორმებია შემორჩენილი და მათი ფორმათწარმოების სრული პარადიგმების რეკონსტრუირება მხოლოდ თეორიულ დონეზეა შესაძლებელი.

აწმყო დროში ფუძის ხმოვნის მონაცვლეობის კანონზომიერებათა მიხედვით, პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები იყოფა I, II, III, IV და VI კლასად (V კლასის ძლიერ ზმნათა შესატყვისი პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები შემორჩენილი არ არის) ძლიერ ზმნათა აბლაუტის კლასების შესაბამისად:

I კლასი (i / a + i)

(ა) აწმყ. დრ. მხ. რ. wait (ვიცი; იცის); აწმყ. დრ. მრ. რ. witun (იციან); ნამყ. დრ. მხ. რ. wissa (ვიცოდი; იცოდა) (-ssa < *-t + *-ta); ნამყ. დრ. მრ. რ. wissedun (იცოდნენ); მიმღ. II დადასტურებული არ არის.

(ბ) lais (ვიცი); დადასტურებულია მხოლოდ ეს ფორმა.

II კლასი (i / a + u)

აწმყ. მხ. რ. daug (სასარგებლოა; ვარგა) დადასტურებულია მხოლოდ ეს ფორმა.

III კლასი (i / a + სონორი + ნებისმიერი თანხმოვანი)

(ა) აწმყ. დრ. მხ. რ. kann (ვიცი; იცის) აწმყ. დრ. მრ. რ. kunnun (იციან); ნამყ. დრ. მხ. რ. kunþa (ვიცოდი; იცოდა); ნამყ. დრ. მრ. რ. kunþedun (იცოდნენ); მიმღ. II kunþs.

(ბ) 1-ლი პირის აწმყ. დრ. მხ. რ. þarf (ვსაჭიროებ, მჭირდება) (მე-3 პირის მხ. რ. მნიშვნელობით ესაჭიროება, სჭირდება დადასტურებული არ არის); მე-3 პირის აწმყ. დრ. მრ. რ. þaurbun (საჭიროებენ, სჭირდებათ); ნამყ. დრ. მხ. რ. þaurfta (საჭიროებდა, სჭირდებოდა); მრ. რ.-ის ნამყ. დრ.-ის ფორმა დადასტურებული არ არის; მიმღ. II þaurfts.

(გ) აწმყ. დრ. მხ. რ. (ga)dars (ვბედავ; ბედავს); 1-ლი პირის აწმყ. დრ. მრ. რ. (ga)daursum (ვბედავთ) (მრ. რ.-ის მე-3 პირის ფორმა დადასტურებული არ არის); მე-3 პირის ნამყ. დრ. მხ. რ. (ga)daursta (გაბედა); ნამყ. დრ. მრ. რ. (ga)daurstedun (გაბედეს); მიმღ. II დადასტურებული არ არის.

IV კლასი (i / a + ნებისმიერი სონორი)

(ა) 1-ლი პირის აწმყ. დრ. მხ. რ. man (ვფიქრობ; მიმაჩნია, მგონია); მე-2 პირის აწმყ. დრ. მრ. რ. (ga)munuþ (გახსოვთ); აწმყ. დრ. მხ. რ. 1-ლი პირი munda (ვიფიქრე; მივიჩნიე); მე-3 პირი (ga)munda (გაიხსენა, გაახსენდა); მე-3 პირის ნამყ. დრ. მრ. რ. mundedun (ფიქრობდნენ, ეგონათ); მიმღ. II munds.

(ბ) აწმყ. დრ. მხ. რ. skal (ვალდებული ვარ, მმართებს; ვალდებულია, მართებს); აწმყ. დრ. მრ. რ. skulun (ვალდებულნი არიან, მართებთ); მე-3 პირის ნამყ. დრ. მხ. რ. skulda (ვალდებული იყო, მართებდა, ემართა); მიმღ. II skulds.

(გ) (უპირო ზმნა) (gi)nah (საკმარისია); (bi)nah (ნებადართულია; საჭიროა); მიმღ. II (bi)nauht.

V კლასი (i / a + ნებისმიერი თანხმოვანი გარდა სონორისა)

ამ ტიპის პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები გოთურში არ დასტურდება

VI კლასი (ă / ō რაოდენობრივი აბლაუტი [< ინდო-ევროპ. ŏ – ō – ō – ŏ])

(ა) 1-ლი პირის აწმყ. დრ. მხ. რ. og (მეშინია) (მხ. რ. მე-3 პირის მნიშვნელობით დადასტურებული არ არის); მე-2 პირის აწმყ. დრ. მრ. რ. ogeiþ (გეშინიათ); ნამყ. დრ. მხ. რ. ohta (მეშინოდა; ეშინოდა); ნამყ. დრ. მრ. რ. ohtedun (ეშინოდათ).

(ბ) აწმყ. დრ. მხ. რ. (ga)mot (ადგილი ჰყოფნის, ეტევა); მრ. რ. დადასტურებულია მარტოოდენ 1-ლი პირის ოპტატივის ფორმით: (ga)moteima (დავეტიოთ); ნამყო დროში დადასტურებულია მხოლოდ მე-3 პირის მრ. რ.-ის ფორმა (ga)mostedun (ადგილი ეყოთ, დაეტივნენ).

ატიპიური პრეტერიტო პრეზენსული ზმნები

ორი პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნა mag (შემიძლია) და áih (მაქვს; მყავს; ვფლობ) არ მიჰყვება ძლიერ ზმნათა ექვსი კლასის ხმოვანთმონაცვლეობის კანონზომიერებებს:

(ა) ზმნის mag ფორმებს არა აქვთ ფუძის ხმოვნის მონაცვლეობა და -a- მოცემული ზმნის ფუძის ყველა ვარიანტში გვხვდება: აწმყ. დრ. მხ. რ. mag (შემიძლია; შეუძლია); აწმყ. დრ. მრ. რ. magun (შეუძლიათ); ნამყ. დრ. მხ. რ. mahta (შეეძლო) (მნიშვნელობით შემეძლო დადასტურებული არ არის); ნამყ. დრ. მრ. რ. mahtedun (შეეძლოთ); მიმღ. II mahts.

(ბ) ზმნის áih ფორმებს აგრეთვე არ გააჩნია ფუძის ხმოვნის მონაცვლეობა: აწმყ. დრ. მხ. რ. áih (მაქვს; მყავს) aigum აგრ. áihum (გვაქვს; გვყავს); ოპტატივის ფუძე წარმოდგენილია ფორმით aigi (ჰქონდეს; ჰყავდეს); ნამყ. დრ. მხ. რ. áihta (ჰქონდა; ჰყავდა); მრ. რ. áihtedun (ჰქონდათ; ჰყავდათ); ნამყ. დრ.-ის ოპტატივის ფუძე წარმოდგენილია ფორმით áihtedeis (გექნებოდა).

პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების ძირითადი ფორმები

III კლასის
პრეტ.-პრეზ. ზმნ.
ინფინიტივი აწმყო მხ. რ. აწმყო მრ. რ. პრეტერიტი მხ. რ. პრეტერიტი მრ. რ. მიმღეობა II
ცოდნა kunnan kann kunnun kunþa kunþedun kunþs

[იხილეთ პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების უღლების სრული პარადიგმა]

ატიპიური
პრეტ.-პრეზ. ზმნ.
ინფინიტივი აწმყო მხ. რ. აწმყო მრ. რ. პრეტერიტი მხ. რ. პრეტერიტი მრ. რ. მიმღეობა II
ქონა; ყოლა aigan áih áigun áihta áihtedun áihts

[იხილეთ პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების უღლების სრული პარადიგმა]

4.5.1. პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების უღლება

აწმყო დრო

მოქმედებითი გვარი
kunnan (ცოდნა)
(III კლასის პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნა)

თხრობითი კილო ოპტატივი
(ნატვრითი/კავშირებითი კილო)
მხოლობითი რიცხვი
1-ლი პირი kann kunnjau
მე-2 პირი kannt kunneis
მე-3 პირი kann kunni
მრავლობითი რიცხვი
1-ლი პირი kunnum kunneima
მე-2 პირი kunnuþ kunneiþ
მე-3 პირი kunnun kunneina

შენიშვნა: ორობითი რიცხვის რეკონსტრუირებული ფორმები, ისევე როგორც ბრძანებითი კილოსა და მედიოპასივის ფორმები, რომლებიც გოთურ პრეტერიტო-პრეზენსულ ზმნებს არ უდასტურდებათ, აქ მოყვანილი არ არის.

მიმღეობა I
kunnands

[იხილეთ მიმღეობა I-ის ბრუნების პარადიგმა]

პრეტერიტი, ნამყო დრო

თხრობითი კილო ოპტატივი
(ნატვრითი/კავშირებითი კილო)
მხოლობითი რიცხვი
1-ლი პირი kunþa kunþēdjau
მე-2 პირი kunþēs kunþēdeis
მე-3 პირი kunþa kunþēdi
მრავლობითი რიცხვი
1-ლი პირი kunþēdum kunþēdeima
მე-2 პირი kunþēduþ kunþēdeiþ
მე-3 პირი kunþēdun kunþēdeina

მიმღეობა II
kunþs

[იბრუნვის ზედსართავების ანალოგიურად]