ზედსართავი სახელის პარადიგმები
- 1. არსებითი სახელები
- 2. ზედსართავი სახელები
- 2.1. ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება
- 2.2. ზედსართავთა სუსტი ბრუნება
- 3. ნაცვალსახელები
- 4. ზმნები
2. გოთური ძლიერი და სუსტი ზედსართავი სახელები
2.1. ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება
2.1. (a)
გოთურ ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება -a- (-o-)* ფუძიანი
blinds
(ბრმა) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | blinds | blind, blindata | blinda |
ნათესაობითი | blindis | blindis | blindaizōs |
მიცემითი | blindamma | blindamma | blindai |
ბრალდებითი | blindana | blind, blindata | blinda |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | blindai | blinda | blindōs |
ნათესაობითი | blindaizē | blindaizē | blindaizō |
მიცემითი | blindaim | blindaim | blindaim |
ბრალდებითი | blindans | blinda | blindōs |
* -o- ფუძიან ვარიანტებში იგულისხმება ამავე ტიპის მდედრ. სქესის ფორმები.
2.1. (b)
(-a- (-o-) ფუძიანი ტიპის ქვეტიპი)
გოთურ ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება -ja- (-jo-)* ფუძიანი
midjis
(შუა, საშუალი) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | midjis | midi, midjata | midja |
ნათესაობითი | midjis | midjis | midjaizōs |
მიცემითი | midjamma | midjamma | midjai |
ბრალდებითი | midjana | midi, midjata | midja |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | midjai | midja | midjōs |
ნათესაობითი | midjaizē | midjaizē | midjaizō |
მიცემითი | midjaim | midjaim | midjaim |
ბრალდებითი | midjans | midja | midjōs |
* -jo- ფუძიან ვარიანტებში იგულისხმება ამავე ტიპის მდედრ. სქესის ფორმები.
2.1. (c)
გოთურ ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება -i- ფუძიანი
hrains
(სუფთა) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | hrains | hrain, hrainjata | hrains |
ნათესაობითი | hrainis | hrainis | hrainjaizōs |
მიცემითი | hrainjamma | hrainjamma | hrainjai |
ბრალდებითი | hrainjana | hrain, hrainjata | hrainja |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | hrainjai | hrainja | hrainjōs |
ნათესაობითი | hrainjaizē | hrainjaizē | hrainjaizō |
მიცემითი | hrainjaim | hrainjaim | hrainjaim |
ბრალდებითი | hrainjans | hrainja | hrainjōs |
2.1. (d) (შერეული ტიპის -i-/-ja-)
ზედსართავთა ბრუნების ამ ტიპში შედიოდა რამდენიმე ზედსართავი (მაგ. anahaimeis, anahaims (სახლში მყოფი); რაიმეს დამსწრე); auþeis, auþs (უდაბური); aljakuns (უცხო, უცხოელი)) რომლებიც თავდაპირველად -i- ტიპს განეკუთვნებოდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში მათი ბრუნვითი ფორმების უდიდესი ნაწილი ბრუნების -ja- (-jo-) ტიპში გადავიდა.
2.1 (e)
გოთურ ზედსართავთა ძლიერი ბრუნება -u- ფუძიანი
hardus
(მაგარი) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | hardus | hardu, hardjata | hardus |
ნათესაობითი | hardjaus | hardjaus | hardjaizōs |
მიცემითი | hardjamma | hardjamma | hardjai |
ბრალდებითი | hardjana | hardu, hardjata | hardja |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | hardjai | hardja | hardjōs |
ნათესაობითი | hardjaizē | hardjaizē | hardjaizō |
მიცემითი | hardjaim | hardjaim | hardjaim |
ბრალდებითი | hardjans | hardja | hardjōs |
2.2. ზედსართავთა სუსტი ბრუნება
2.2. (a)
გოთურ ზედსართავთა სუსტი ბრუნება
blinda
(ბრმა) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | blinda | blindō | blindō |
ნათესაობითი | blindins | blindins | blindōns |
მიცემითი | blindin | blindin | blindōn |
ბრალდებითი | blindan | blindō | blindōn |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | blindans | blindōna | blindōns |
ნათესაობითი | blindanē | blindanē | blindōnō |
მიცემითი | blindam | blindam | blindōm |
ბრალდებითი | blindans | blindōna | blindōns |
ძირითადად ამავე ტიპის მიხედვით იბრუნვის გოთური ზმნების აწმყო დროის მიმღეობები.
2.2. (b) მიმღეობა I (-nd- ფუძიანი)
მიმღეობა I (ანუ აწმყო დროის მიმღეობა) გოთურში აღნიშნავდა:
(ა) შემასმენლის მიერ გამოხატული მოქმედების ან მდგომარეობის ერთდროულად მიმდინარე პროცესს. მაგ. þamma bidjandin þuk gibais „მთხოვნელს მიეცი“ (მათ. 5:42); þanuh atberun du imma usliþan ana ligra ligandan „მაშინ მიუყვანეს მას ლოგინზე მწოლიარე დამბლადაცემული“ (მათ. 9:2); Iesus [...] gasaƕ mannan sitandan at motai „იესომ დაინახა საბაჟოსთან მჯდომარე კაცი“ (მათ. 9:9); iþ þai mans sildaleikidedun qiþandans „ადამიანებს კი უკვირდათ და ამბობდნენ“ (მათ. 8:27) და ა.შ.
(ბ) ამავე დროს, მიმღეობა I. გოთურში ხშირად აღნიშნავდა შემასმენლის მიერ გამოხატული მოქმედების ან მდგომარეობის წინმსწრებ პროცესს. მაგ. – dalaþ þan atgaggandin imma af fairgunja, laistidedun afar imma iumjons managos „როდესაც ჩამოვიდა მთიდან, თან გაჰყვა დიდძალი ხალხი“ (მათ. 8:1); jah urreisands galaiþ in gard seinana „ისიც მაშინვე აღდგა (წამოდგა) და წავიდა თავის სახლში“ (მათ. 9:7); jah duatgaggandans siponjos is urraisidedun ina „მივიდნენ მისი მოწაფეები (და) გააღვიძეს“ (მათ. 8:25); gasaihvands þan Iesu jah ufhropjands draus du imma „იესო რომ დაინახა, შეჰყვირა (და) მის წინაშე დაემხო“ (ლუკ. 8:28).
ამგვარ კონსტრუქციებში გოთური მიმღეობა I-ის სინტაქსურ-სემანტიკური ფუნქცია ხშირად საკმაოდ ჰგავს რუსული აბსოლუტივის (деепричастие) ხმარებას. ამდენად, ზემომოყვანილ ციტატებში გოთური მიმღეობა I.-ის შემცველი კონსტრუქციები ქართულად შეიძლება ითარგმნოს როგორც დამოკიდებული წინადადებებით („(უკვირდათ) და ამბობდნენ“, „როდესაც ჩამოვიდა“, „ისიც [...] წამოდგა და“; „რომ დაინახა“ და ა.შ.), ასევე მიმღეობით, ან შესაბამისი ზმნის პირიანი ფორმისთვის „რა“ კავშირის დართვით: sildaleikidedun qiþandans – „გაოცდნენ (ამ სიტყვების) მთქმელნი“ ან „ამბობდნენ რა“; dalaþ þan atgaggandin imma af fairgunja – „მთიდან ჩამომავალს / ჩამოსულს“ ან „ჩამოდიოდა რა მთიდან“; gasaihvands – „დამნახავი, დამნახავმა“ ან „დაინახა რა“; ufhropjands – „მყვირალი“ ან „დაიყვირა / შეჰყვირა რა“; duatgaggandans – „მიმავალმა, მისულებმა“ ან „მივიდნენ რა“; urreisands – „წამომდგარი, წამომდგარმა“ ან „წამოდგა რა“ და ა.შ.
აწმყო დროის მიმღეობა -nd- ფუძიანი
აწმყო დროის (ბრუნების ტიპის მიხედვით თანხმოვანფუძიანი) მიმღეობა
qiþands
(მთქმელი, მოლაპარაკე)(< qiþan [ძლიერი ზმნა, მე-5 კლასი] (თქმა, ამბობს) |
|||
მხოლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | qiþands (qiþanda) |
qiþando | qiþandei |
ნათესაობითი | qiþandins | qiþandins | qiþandeins |
მიცემითი | qiþandin | qiþandin | qiþandein |
ბრალდებითი | qiþandan | qiþando | qiþandein |
მრავლობითი რიცხვი | |||
მამრობითი სქესი | საშუალი სქესი | მდედრობითი სქესი | |
სახელობითი | qiþandans | qiþandona | qiþandeins |
ნათესაობითი | qiþandane | qiþandane | qiþandeino |
მიცემითი | qiþandam | qiþandam | qiþandeim |
ბრალდებითი | qiþandans | qiþandona | qiþandeins |