witan¹

მეტყველების ნაწილი: ზმნა
ზმნის ტიპი: პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნა
(აწმყ. wát; ნამყ. wisse, wiste) ცოდნა (იცის), რისამე შესახებ ცოდნის / წარმოდგენის ქონა
ეტიმოლოგია
[თანამედრ. ინგლ. WIT არქ.პროტო-გერმანიკ. *witan; გოთ. witan; ძვ. ფრიზ. wita; ძვ. საქს. witan; ჰოლ. weten; ძვ. ზემ.-გერმ. wizzan (თანამედრ. გერმ. wissen); ისლ. vita; შვედ. veta ← ინდო-ევროპ. *uoid-, *ueid-; სანსკრ. véda; ავესტ. vaēdā; ძვ. ბერძ. οἶδα „ხედვა; დანახვა“; ლათ. vidēre „ხედვა; დანახვა“; ძვ. სლავ. вѣдѣти „ცოდნა“ (რუს. ведать)]
პარადიგმა

4.5. პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები

პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები ეწოდება ზმნებს, რომელთა აწმყო დროის ფორმებიც თავისი წარმომავლობით ნამყო დროის (კერძოდ, პროტოგერმანიკული/ინდოევროპული პერფექტის) ფორმებს წარმოადგენს. აწმყო დროის ხსენებული ფორმები ძლიერ ზმნათა ნამყო დროის მსგავსად არის ნაწარმოები; პრეტერიტო-პრეზენსულ ზმნათა ნამყო დროის ფორმათა წარმოება კი სუსტი ტიპის მიხედვით, ანუ დენტალური სუფიქსის გამოყენებით ხდება.

აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ შემთხვევებში (ფუძის მაწარმოებელი სუფიქსის არარსებობის შედეგად) პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნის ძირისა და აღნიშნული დენტალური სუფიქსის ურთიერთშეჯახება მათი ბგერების ფონეტიკურ ასიმილაციას იწვევდა. მაგ. áȝan (ქონა, ყოლა; ფლობა) და áhte (ჰქონდა, ჰყავდა; ფლობდა). ეს ასიმილაცია ანალოგიურია ასიმილაციისა, რომელსაც ადგილი აქვს ზოგიერთ ანგლოსაქსურ არაწესიერ ზმნაში. მაგ. bусȝаn, bусȝеаn (ყიდვა) და bohte (იყიდა); þencan (ფიქრი) და þóhte (ფიქრობდა); brenȝаn (მოტანა) და bróhte (მოიტანა). (შდრ. ანალოგიური გოთურში). ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნები ერთგვარად შერეული ტიპისანი არიან: ძლიერი ტიპისანი აწმყო დროში (აქვთ ხმოვანთა მონაცვლეობა ძლიერ ზმნათა დარად) და სუსტი ტიპისანი ნამყოში (აქვთ დენტალური სუფიქსი სუსტ ზმნათა დარად).

ქვემოთ მოყვანილია ყველაზე ხშირად ხმარებული ანგლოსაქსური პრეტერიტო-პრეზენსული ზმნების სია.

ინფინიტივი
áȝan
(ქონა, ყოლა; ფლობა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
áh, áȝ
აწმყ. დრ. მრ. რ. áȝon
ნამყ. დრ. მხ. რ. áhte
ნამყ. დრ. მრ. რ. áhton
მიმღ. II áȝen

ინფინიტივი
cunnan
(ცოდნა; შეძლება, უნარის ქონა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
can, con, cann, conn
აწმყ. დრ. მრ. რ. cunnon
ნამყ. დრ. მხ. რ. cúðe
ნამყ. დრ. მრ. რ. cúðon
მიმღ. II cunnen
მიმღეობითი ზედს. cúð

ინფინიტივი
durran
(გაბედვა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
dear, dearr
აწმყ. დრ. მრ. რ. durron
ნამყ. დრ. მხ. რ. dorste
ნამყ. დრ. მრ. რ. dorston
მიმღ. II -

ინფინიტივი
maȝan
(შეძლება, ძალის ქონა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
mæȝ
აწმყ. დრ. მრ. რ. maȝon
ნამყ. დრ. მხ. რ. meahte, mehte, mihte
ნამყ. დრ. მრ. რ. meahton, mehton, mihton
მიმღ. II -

ინფინიტივი
mótan
(შეძლება, უფლების ან ნებართვის ქონა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
mót
აწმყ. დრ. მრ. რ. móton
ნამყ. დრ. მხ. რ. móste
ნამყ. დრ. მრ. რ. móston
მიმღ. II -

ინფინიტივი
sculan
(ვალდებულების ან მოვალეობის ქონა; ʘ ვალდებულია; მოვალეა; მართებს)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
sceal, scal
აწმყ. დრ. მრ. რ. sculon, sceolon
ნამყ. დრ. მხ. რ. scolde, sceolde, scealde, scalde
ნამყ. დრ. მრ. რ. scoldon, sceoldon, scealdon, scaldon
მიმღ. II -

ანგლოსაქსური პრეტ.-პრეზ. ზმნისთვის sculan (ისევე როგორც არაწესიერი ზმნისთვის willan) დამახასიათებელია დაბოლოება -t აწმყ. დრ.-ის მხ. რ.-ის მე-2 პირში: ðú scealt (ვალდებული ხარ; გმართებს). აღსანიშნავია, რომ ამ ფორმებში შემორჩენილია პროტოგერმანიკული ძლ. ზმნ.-ების პრეტერიტის მხ. რ.-ის დაბოლოება -t. შდრ. გოთ. þu gaft (შენ მიეცი), þu namt (შენ აიღე) და ა.შ.

შდრ. სხვა ანგლოსაქსური პრეტ.-პრეზ. ზმნ.-ების, მაგ. cunnan შემთხვევაში: ðú canst, ðú const (შენ შეგიძლია), სადაც -st გვიანდელი ფორმაციაა [< -s + þú].

ინფინიტივი
unnan
(მოწონება; ʘ კმაყოფილია, ნასიამოვნებია)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
an, ann
აწმყ. დრ. მრ. რ. unnon
ნამყ. დრ. მხ. რ. úðe, úþe
ნამყ. დრ. მრ. რ. úðon, úþon
მიმღ. II (ȝe)unnen

ინფინიტივი
witan
(ცოდნა)
აწმყ. დრ. მხ. რ.
1-ლი და მე-3 პირი
wát
აწმყ. დრ. მრ. რ. witon
ნამყ. დრ. მხ. რ. wisse, wiste
ნამყ. დრ. მრ. რ. wisson, wiston
მიმღ. II witen

შენიშვნა: თანამედროვე ინგლისური ზმნები can, may, shall და სხვ. მომდინარეობს აწმყო დროის მხოლობითი რიცხვიდან. შდრ. ანგლოსაქსური (ძველინგლისური) can(n), mæȝ, sceal. თანამედროვე ინგლისური ზმნები ought და must კი ნამყო დროიდან მომდინარეობს და ამდენად ორგზის პრეტერიტო-პრეზენსულებად შეიძლება ჩაითვალოს (შდრ. ძვ. ინგლ. áhte, móste).